HİLELİ İŞLEM TESPİTİNE YARDIMCI BİR ARAÇ: BOXPLOT

Bu yazımızda iç denetçimiz Şevki Gözündentanır'a yardımcı olacağız. Şevki Bey çalıştığı kurumun son 1 yıllık temsil ağırlama giderlerini incelemeye karar vermiştir. Kurumda tasarruf tedbirleri uygulanmakta olup, temsil ağırlamada azami tutar 100 lira olarak belirlenmiştir ve temsil ağırlamada yetki ve sorumluluk birim müdürlerindedir. Örneğin satış müdiresi Aygün Hanım bir müşteriyi yemeğe götürdüğünde, 100 liradan fazla ödeme yapmaması gerekmektedir.

Şevki Bey, veri talep formuyla, kurumun son bir yıllık temsil ağırlama giderlerini BS biriminden talep etmiştir. Veriyi incelediğimizde, 2500 adet kayıt olduğunu görmekteyiz. Şevki Bey elbette aritmetik ortalama ve medyan gibi değerlere bakacaktır, ama aykırı değerlerin kontrolü de kritik öneme sahiptir. Yani 100 lirayı aşan tutarların olup olmadığı önem arz etmektedir. Eğer 100 lirayı aşan tutarlar varsa, kurumun istisna yönetim sürecinin kontrolü ve ilgili atıflar incelenmelidir. Örnek bir atıf: "100 lirayı aşan giderlerde genel müdürün ıslak imzalı onayının alınması zorunludur." gibi... (İç kontrol noktası!)

Aykırı değer tespitinde Şevki Beye yardımcı olabilecek değerli araçlardan birisi 'Boxplot Grafiği'dir. Bu grafiği çeşitli araçlarla çizdirmek mümkün olmakla birlikte, Şevki Bey Python kullanmaktadır. Python ile Boxplot grafiğini çizelim ve aşağıya ekleyelim.

Yukarıya eklediğimiz Boxplot'ta görüleceği üzere, en yukarıda aykırı değerimiz var ve yaklaşık 150 lira... Hile denetimi açısından bakarsak, aykırı değerin olduğu gibi korunması ve özel incelenmesi gerekmektedir. Aykırı değerin çıkartılması ya da aykırı değer yerine giderlerin aritmetik ortalamasının eklenmesi gibi hareketler, hile denetimi açısından, tutarsızlık sebebi olacaktır.

Çok sayıda verinin incelenmesi zahmetli bir süreçtir ve aynı zamanda iç denetçinin hatalı inceleme  yapmasına sebep olabilecektir. Ayrıntılı inceleme yapmadan önce, verinin görselleştirilmesi önem arz etmektedir. Boxplot grafiği ile aykırı değerleri görebildiğimiz gibi, verinin medyan ve çeyreklik değerlerini (%25, %75 gibi) görebilmekteyiz.